Postępowanie sądowe – wybrane zagadnienia

Przedsiębiorca najczęściej musi zdecydować się na postępowanie sądowe w przypadku dochodzenia wierzytelności z tytułu niezapłaconych przez dłużnika faktur. Znajomość podstawowych zagadnień z zakresu trybów postępowań sądowych, kosztów sądowych, kosztów zastępstwa procesowego i właściwości sądu, bezspornie pomaga przy podjęciu decyzji odnośnie wytoczenia powództwa i jego formy.

Postępowanie sądowe, tryb procedowania

W przypadku wierzytelności do 10.000 zł skierowany do sądu pozew najczęściej jest rozpoznawany w postępowaniu uproszczonym.

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296)

Art. 505(1). Przepisy niniejszego działu stosuje się w następujących sprawach należących do właściwości sądów rejonowych:
1) o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dziesięciu tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty,
2) o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej bez względu na wartość przedmiotu sporu.

W takim przypadku należy pamiętać, że pozew powinien być wniesiony na urzędowym formularzu. Jeżeli nasze roszczenie jest przedmiotowo inne niż te wymienione w art. 505(1) k.c. lub jego wysokość przekracza 10.000 zł, to pozew nadal może być wniesiony na urzędowym formularzu, jednak nie będzie to już obowiązkiem strony powodowej.

Postępowanie sądowe wymaga też ustalenia, czy istnieją podstawy do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym. Postępowanie uproszczone, nakazowe i upominawcze to typy postępowań odrębnych (innych niż postępowanie zwykłe), które mogą się na siebie nakładać. Upraszczając, sprawa może być równocześnie rozpoznawana w oparciu o przepisy dotyczące postępowania uproszczonego i upominawczego albo w trybie postępowania zwykłego i nakazowego, zwykłego i upominawczego, uproszczonego i nakazowego.

Klasyczną sytuacją jest rozpoznawanie sprawy w trybie uproszczonym i upominawczym. Sąd otrzymując pozew, w oparciu o przedłożone dowody, bez przeprowadzenia rozprawy wydaje nakaz zapłaty i zarządza jego doręczenie pozwanemu. Pozwany w terminie dwóch tygodni ma możliwość wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Jeśli tego nie zrobi, nakaz uprawomocnia się. Jeśli sprzeciw zostanie wniesiony w terminie, sąd uchyla nakaz zapłaty i wyznacza rozprawę kontynuując postępowanie sądowe.

Art. 498. § 1. Nakaz zapłaty wydaje się, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a w innych sprawach, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.
§ 2. W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę (…).

Art. 499. Nakaz zapłaty  nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu:
1) roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
2) przytoczone okoliczności budzą wątpliwość;
3) zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego;
4) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju.

Postępowanie nakazowe

Nakaz zapłaty może być wydany nie tylko w trybie postępowania upominawczego, ale również w trybie postępowania nakazowego. Jest to sytuacja bardzo korzystna dla powoda, ponieważ wzruszenie tego nakazu jest dla pozwanego dużo trudniejsze, a nieprawomocny nakaz z postępowania nakazowego stanowi tytuł zabezpieczenia tj. można skierować go do komornika, a ten zajmie majątek dłużnika na poczet przyszłej egzekucji (postępowanie sądowe mimo zajęcia może toczyć się dalej).

Przesłanki wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym są bardziej restrykcyjne niż w postępowaniu upominawczym, w którym sąd bazuje jedynie na swojej ocenie stopnia zasadności roszczenia powoda. W postępowaniu nakazowym konieczne jest przedstawienie zaakceptowanego przez dłużnika rachunku (np. podpisana przez dłużnika faktura) lub wezwania dłużnika do zapłaty i pisemnego oświadczenia dłużnika o uznaniu długu.

Art. 485. § 1. Sąd wydaje nakaz zapłaty [w postępowaniu nakazowym- przyp. mój], jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:
1) dokumentem urzędowym,
2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4) zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym. (…)

Po otrzymaniu nakazu w postępowaniu nakazowym, pozwany może wnieść zarzuty, które stanowią odpowiednik sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. Będzie to jednak związane z koniecznością uiszczenia opłaty, dzięki czemu zarzuty od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym są wnoszone dużo rzadziej niż sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym.

Koszty postępowania

Roszczenia do 10.000 zł nie generują po stronie powoda zbyt wysokich kosztów. Maksymalna opłata za wniesienie pozwu w postępowaniu uproszczonym wynosi 300 zł, a nadto po uprawomocnieniu się nakazu lub wyroku, jest ona zasądzana od pozwanego na rzecz powoda w ramach zwrotu kosztów sądowych. Jeśli wysokość roszczenia przekracza 10.000 zł lub nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, to opłata za postępowanie sądowe (tzw. wpis) wynosi 5% dochodzonego roszczenia.

Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2016.623 j.t.)

Art. 28. W sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym pobiera się opłatę stałą od pozwu, przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu umowy, a od apelacji, przy wartości przedmiotu zaskarżenia:
1) do 2.000 złotych – 30 złotych;
2) ponad 2.000 złotych do 5.000 złotych – 100 złotych;
3) ponad 5.000 złotych do 7.500 złotych – 250 złotych;
4) ponad 7.500 złotych – 300 złotych.

Art. 13. 1. Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych. (…)

W przypadku postępowania nakazowego oraz elektronicznego postępowania upominawczego, od pozwu pobiera się jedynie 1/4 opłaty obliczonej zgodnie z ww. przepisami, jednak nie mniej niż 30 zł. Kolejnym niewątpliwym plusem postępowania nakazowego jest fakt, że o ile w postępowaniu upominawczym wniesienie sprzeciwu nic nie kosztuje pozwanego, o tyle w postępowaniu nakazowym wniesienie zarzutów kosztuje pozwanego aż 3/4 opłaty od standardowego wpisu. Warto więc zadbać o wprowadzenie w swoim przedsiębiorstwie mechanizmów pozwalających na uzyskiwanie podpisów na fakturach lub pisemnych uznań długu po uprzednim wezwaniu do zapłaty. Znacznie przyspieszy to każde potencjalne postępowanie sądowe.

Jeśli zdecydujemy się na wystąpienie do sądu za pośrednictwem zawodowego pełnomocnika (radcy prawnego lub adwokata) to na rzecz powoda, jako strony wygrywającej proces, zostaną zasądzone dodatkowo koszty zastępstwa procesowego. Są one identyczne dla radców prawnych i adwokatów. Koszty te wchodzą w skład kosztów sądowych i obciążają pozwanego po przegranej przez niego sprawie.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804)

§ 2. Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy:
1) do 500 zł – 90 zł;
2) powyżej 500 zł do 1500 zł – 270 zł;
3) powyżej 1500 zł do 5000 zł – 900 zł;
4) powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 1800 zł;
5) powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 3600 zł;
6) powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 5400 zł;
7) powyżej 200 000 zł do 2 000 000 zł – 10 800 zł;
8) powyżej 2 000 000 zł do 5 000 000 zł – 15 000 zł;
9) powyżej 5 000 000 zł – 25 000 zł.

§ 3. W sprawach rozpoznawanych w postępowaniu upominawczym, elektronicznym postępowaniu upominawczym, postępowaniu nakazowym oraz europejskim postępowaniu nakazowym stawki minimalne wynoszą 75% stawek obliczonych na podstawie § 2. W przypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu lub zarzutów, opłatę ustala się na zasadach ogólnych.

Właściwość sądu

Zawsze możliwe jest wytoczenie powództwa przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby dłużnika. Możliwe jest również skorzystanie z tzw. właściwości przemiennej, która będzie miała zastosowanie przy długu oddawczym. Taki charakter ma wierzytelność pieniężna. Jeśli powód dochodzi spełnienia przez pozwanego jego zobowiązania wzajemnego polegającego na zapłacie sumy pieniężnej to świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu siedziby wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia, na co wskazuje art. 454 k.c. Dzięki temu możemy wytoczyć powództwo przed sąd naszego miejsca zamieszkania lub siedziby naszego przedsiębiorstwa. Korzystne jest również wskazywanie w umowach łączących nas z kontrahentami właściwości sądu, który będzie rozstrzygał ewentualne spory.

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296)

Art. 34. Powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania. W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.93)

Art. 454. § 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

Na marginesie powyższych rozważań należy wskazać na podstawowy mankament elektronicznego postępowania upominawczego, które szerzej zostało opisane w tym artykule. O ile wniesienie postępowanie sądowe w tym trybie jest tańsze, o tyle po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty przez dłużnika, sprawa jest przekazywana do sądu właściwości ogólnej dłużnika. Jeśli więc dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę daleko od miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela, a wierzyciel dysponuje środkami na uiszczenie opłaty sądowej, rozsądniejszym wyjściem może okazać się wytoczenie powództwa w zwykłej, papierowej formie, co wbrew pozorom przyspieszy postępowanie sądowe.

Podsumowanie

Postępowanie sądowe obejmuje szereg decyzji podejmowanych na każdym etapie sprawy. Przykładowo jeżeli powód nie ma środków na wytoczenie powództwa, możliwe jest złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, a w dalszej kolejności o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Jeśli powód obawia się przegranej w sporze o bardzo wysokie roszczenie, możliwe jest wytoczenie powództwa jedynie o część należności, dzięki czemu znacznemu zmniejszeniu ulega opłata sądowa. Powództwo może być co do zasady rozszerzone w trakcie procesu. Możliwe jest też wystąpienie później z kolejnym pozwem o pozostałą część roszczenia. Jeśli wierzyciel nie ma czasu na postępowanie sądowe, a konieczne jest przerwanie biegu terminu przedawnienia, można zawezwać dłużnika do próby ugodowej, co wiąże się jedynie z opłatą sądową w wysokości 40 zł. W tym trybie można też zawrzeć ugodę, której moc będzie równa wyrokowi sądowemu.

Każda sytuacja procesowa wymaga analizy, tak aby dobrane zostały środki prawne, najkorzystniejsze dla klienta. Dobra analiza sprawy przed wytoczeniem powództwa pozwala zazwyczaj na przyspieszenie wygrania sprawy i maksymalizację szans jej pozytywnego zakończenia.

Źródło obrazu: Wikipedia. Autor: Ammodramus. Domena publiczna.