Coraz więcej przedsiębiorców informuje o otrzymaniu pozwów z wojewódzkich urzędów pracy z żądaniem zwrotu pomocy przyznanej na podstawie ustawo COVID-19 (Dz.U.2023.1327 t.j. z dnia 2023.07.12). Żądania dotyczą zwrotu wszystkich przyznanych środków powiększonych o odsetki podatkowe obliczane wstecz od daty przyznania pomocy.
Tymczasem wątpliwości budzi nie tylko podstawa prawna pozwów, ale również wybór drogi postępowania sądowego w oparciu o Kodeks postępowania cywilnego.
Treść pozwu
Pozwy nie są ujednolicone w treści, ponieważ wojewódzkie urzędy pracy (dalej: WUP) korzystają z pomocy indywidualnie wybranych pełnomocników procesowych.


Co wynika z treści pozwu
Szczególnie interesujące są okoliczności, które można pośrednio wywnioskować z treści pozwu. Po pierwsze WUP na etapie przyznawania środków prawdopodobnie w ogóle nie weryfikowały spełniania przez przedsiębiorcę kryteriów pomocy. Dopiero z czasem zaczęły pojawiać się przepisy, które to umożliwiały (np. kilkukrotnie nowelizowany art. 15zze3 ustawy COVID-19). Wcześniej nikt o tym nie pomyślał.
Po drugie niezrozumiałe jest dlaczego dyrektorzy WUP dopiero teraz pozywają przedsiębiorców żądając wstecz odsetek podatkowych za okres od 2020 r. Jeśli istniały jakiekolwiek wątpliwości co do zasadności udzielenia pomocy lub sposobu wykorzystania środków, urzędy powinny podejmować kontrole wcześniej, a nie w terminie prawdopodobnie związanym z ewentualnym przedawnieniem roszczeń.
Obecnie odsetki te wynoszą 14,5% w skali roku. Przykładowo firma, która otrzymała 01.07.2020 r. 40.000 zł pomocy, chcąc zwrócić ją 01.03.2023 r., zgodnie z żądaniem dyrektora WUP musi zapłacić dodatkowo około 17.500 zł.
Podstawy prawne żądań WUP
Podstawy prawne żądań mogą być różne, zarówno umowne jak i ustawowe, ich wskazanie będzie zależało od konkretnego pełnomocnika. Jeśli pozew ma związek z niespełnieniem przez otrzymującego pomoc kryterium niezalegania w podatkach lub kryterium spadku obrotów, to w naszej ocenie niedopuszczalne jest powoływanie się przez WUP na naruszenie przez przedsiębiorcę umowy łączącej firmę i urząd.
Są to ustawowe wymogi otrzymania pomocy (udzielanej w drodze zawarcia umowy), które jednak nie mają związku z prawidłowym wykonaniem umowy. Nienależytym wykonaniem umowy może być naruszenie jej postanowień dotyczących przeznaczenia środków na wynagrodzenia pracowników, czy obowiązku poddania się kontroli WUP.
Przedmiotem kwestionowania może być też sam fakt skorzystania przez WUP z drogi postępowania cywilnego. Przepisy nie wskazują jej wprost (np. poprzez odesłanie do regulacji Kodeksu postępowania cywilnego), można o niej wnioskować jedynie pośrednio. Jest to niejednoznaczne, ponieważ sądy administracyjne, w przypadku roszczeń przedsiębiorców przeciwko WUP, przyjmowały, że sprawy te mają charakter administracyjny, mimo zawartej umowy cywilnoprawnej.
Postanowienie NSA z 18.08.2021 r., I GSK 820/21
„Nie sposób zatem nie dostrzec silnych powiązań tej umowy z prawem administracyjnym. Zawieranie tej umowy wiąże się z realizacją określonych zadań dyrektora urzędu pracy jako organu administracyjnego. Umowa o dofinansowanie, nie jest umową nazwaną prawa cywilnego, a jedynie umową regulującą wypłatę należnych świadczeń. Działanie dyrektora urzędu pracy (…) jest zatem działaniem z zakresu administracji publicznej, tyle tylko, że z wykorzystaniem pewnych konstrukcji cywilnoprawnych”.
Cel ustanowienia kryteriów udzielenia pomocy
Jednym z wymogów otrzymania wsparcia było niezaleganie w podatkach i składkach ZUS do końca trzeciego kwartału 2019 r. Wyjątkiem była sytuacja, w której przedsiębiorca zawarł z ZUS umowę lub otrzymał od US decyzję o możliwości ratalnej spłaty zaległych podatków. Sens tej regulacji był oczywisty- ustawodawca nie chciał udzielać wsparcia firmom w złej kondycji finansowej, które nie starają się uregulować swoich zobowiązań. Często jednak zaległość na konkretną datę mogła być wynikiem niedopatrzenia lub płatności podatku po terminie. Nawet krytykowany za sposób udzielania wsparcia Polski Fundusz Rozwoju, umożliwiał ustalenie kryterium niezalegania w podatkach, według jednej z dwóch wybranych dat, włącznie z możliwością ich uregulowania na dzień składania wniosku.
Wykorzystywanie ww. kryterium przez WUP, w sposób czysto formalny, w celu odzyskania całego udzielonego wsparcia włącznie z karnymi odsetkami, całkowicie wypacza sens tej regulacji.