W niniejszym artykule omówiono nową w polskim porządku prawnym instytucję porozumienia zawieranego pomiędzy marszałkiem województwa a organizacją samorządu gospodarczego działającą w imieniu przedsiębiorców wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach lub produkty w opakowaniach wielomateriałowych. Porozumienie będące umową, w ramach której przedsiębiorcy realizują obowiązki nałożone na nich przez ustawę z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, nasuwa wiele praktycznych wątpliwości interpretacyjnych.
Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi
Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi[1] (dalej: u.g.op.) istotnej modyfikacji uległy możliwe sposoby realizowania przez adresatów ustawy będących przedsiębiorcami, obowiązków związanych z wprowadzaniem do obrotu opakowań i koniecznością ich odzysku. Ze względu na fakt, że zmiany legislacyjne we wskazanym zakresie, na etapie ich procedowania, nie były przedmiotem szerszych rozważań, konieczna jest próba wyjaśnienia rodzących się wątpliwości interpretacyjnych.
Stan prawny przed wejściem w życie u.g.op.
Przed wejściem w życie u.g.op. obowiązki przedsiębiorców w zakresie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi normowały dwa akty prawne: ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej [2] (dalej: dalej: u.op.pr.) oraz ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych [3] (dalej: u.op.od.).
Wyżej wskazane akty prawne nie definiowały pojęć przedsiębiorcy wprowadzającego opakowania i przedsiębiorcy wprowadzającego produkty w opakowaniach. Ponadto jedyne rozróżnienie podmiotowe tożsame z zastosowanym w art. 18 u.g.op. (wyodrębnienie grupy przedsiębiorców wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach, w tym środki ochrony roślin oraz grupy przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach wielomateriałowych) znajdowało się w art. 10a ust. 1 u.op.od. Wskazany przepis umożliwiał ministrowi właściwemu do spraw środowiska zawarcie ogólnokrajowego porozumienia z przedsiębiorcami wprowadzającymi środki niebezpieczne w opakowaniach. Nie była to jednak forma realizacji obowiązków nałożonych na wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach, podobna do obecnie obowiązującej, ponieważ przepisy nie normowały bliżej warunków zawarcia porozumienia, co czyniło z niego subsydiarny instrument prawny, który zresztą w okresie obowiązywania u.op.od. nigdy nie został wykorzystany [4].
Standardową formą realizacji obowiązków nałożonych na przedsiębiorców było zazwyczaj zawarcie umowy z organizacją odzysku opakowań, która to umowa dotyczyła zapewnienia odzysku odpadów tego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów wprowadzonych przez przedsiębiorcę na terytorium kraju. Unormowanie w tym zakresie zawierał art. 4 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 3 ust. 1 u.op.pr. Obowiązek ten był niezależny od rodzaju wprowadzanych produktów (środki niebezpieczne lub produkty inne niż środki niebezpieczne), a także od rodzaju opakowań (opakowania wielomateriałowe lub opakowania inne niż wielomateriałowe).
Umowa przedsiębiorcy wprowadzającego środki niebezpieczne w opakowaniach lub produkty w opakowaniach wielomateriałowych zawarta z organizacją odzysku opakowań musiała jedynie uwzględniać dodatkowe wymogi przewidziane w przepisach powszechnie obowiązujących. Przykładowo zgodnie z art. 10 ust. 3 u.op.od. producent, importer i dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia środków niebezpiecznych byli obowiązani odebrać na własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych środkach. Powyższy obowiązek wiązał się m.in. z koniecznością ustalenia kaucji na tego typu opakowania i determinował szerszy zakres umowy z organizacją odzysku opakowań niż w przypadku przedsiębiorcy wprowadzającego w opakowaniach produkty innego rodzaju.
Aktualny stan prawny
Opisany wyżej stan prawny uległ istotnej modyfikacji wraz z wejściem w życie dnia 1 stycznia 2014 r. u.g.op. Możliwość zawarcia ogólnokrajowego porozumienia na kształt opisanego w art. 10a ust. 1 u.op.od. została utrzymana w poszerzonej formie. Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 26 u.g.op. możliwe jest zawarcie przez ministra właściwego do spraw środowiska dwóch rodzajów porozumień. Pierwsze z nich dotyczy przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach, natomiast drugie – przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach jednostkowych wielokrotnego użytku. Zakres przedmiotowy w przypadku pierwszego porozumienia to utworzenie i utrzymanie systemu zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych, natomiast w przypadku drugiego porozumienia – utworzenie i utrzymanie systemu obrotu opakowaniami jednostkowymi wielokrotnego użytku. Usunięcie odesłania do przedsiębiorców wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach w oczywisty sposób nie uniemożliwia im zawarcia lub przystąpienia do jednego z ww. porozumień.
Wyodrębnienie grupy przedsiębiorców wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach (w tym środki ochrony roślin) oraz produkty w opakowaniach wielomateriałowych nastąpiło w art. 18 u.g.op. Zgodnie z art. 17 u.g.op. przedsiębiorca wprowadzający w opakowaniach produkty inne niż środki niebezpieczne lub wprowadzający produkty w opakowaniach innych niż opakowania wielomateriałowe, może zawrzeć z organizacją odzysku opakowań umowę cywilnoprawną, w oparciu o którą organizacja będzie wypełniała obowiązki nałożone na przedsiębiorcę. W tym zakresie obecnie obowiązująca regulacja jest niemal tożsama z uprzednio obowiązującym art. 4 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 3 ust. 1 u.op.pr.
Natomiast grupa przedsiębiorców wskazana w art. 18 u.g.op., chcąc zlecić wykonanie nałożonych na nią obowiązków podmiotowi trzeciemu, zobowiązana jest wykorzystać nową w prawie gospodarowania odpadami instytucję porozumienia zawieranego pomiędzy organizacją samorządu gospodarczego reprezentującą przedsiębiorców, o których mowa w art. 18 u.g.op., a właściwym miejscowo marszałkiem województwa. Tym samym porozumienie określone w art. 25 u.g.op., ze względu na odmienny zakres podmiotowy nie może być mylone ani z porozumieniami z art. 26 u.g.op., ani z uprzednio obowiązującą regulacją art. 10a u.op.od.
Strony porozumienia
Zgodnie z art. 25 u.g.op. organizacja samorządu gospodarczego reprezentująca grupę przedsiębiorców wprowadzających: 1) produkty w opakowaniach wielomateriałowych albo 2) środki niebezpieczne w opakowaniach, w tym środki ochrony roślin – może zawrzeć porozumienie z marszałkiem województwa w zakresie utworzenia i utrzymania systemu zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań wielomateriałowych albo z opakowań po środkach niebezpiecznych. Inne jednostki redakcyjne art. 25 u.g.op. odnoszące się do stron porozumienia to art. 25 ust. 6 (osoba prawna reprezentująca wprowadzających, o których mowa w ust. 1) oraz art. 25 ust. 10 (w przypadku gdy cele określone w porozumieniu nie zostaną osiągnięte w terminie, wprowadzający, o których mowa w ust. 1, będący jego stronami).
Literalna interpretacja art. 25 u.g.op. może prowadzić do przyjęcia, że organizacja samorządu gospodarczego nie jest stroną porozumienia, a jedynie pełnomocnikiem działającym z umocowania uprzednio zawiązanej grupy przedsiębiorców.
Wskazać jednak należy na następujące okoliczności zaprzeczające tej tezie. Po pierwsze wprowadzający przystępują do porozumienia na podstawie umowy zawartej uprzednio z organizacją samorządu gospodarczego. Wprowadzający nie mają możliwości zawarcia porozumienia z pominięciem organizacji samorządu gospodarczego, ani też nie mają wpływu na okoliczność zawarcia przez organizację samorządu gospodarczego tożsamych umów z innymi wprowadzającymi. Po drugie wprowadzający nie mogą uniemożliwić innym przedsiębiorcom przystąpienia do porozumienia co wynika wprost z art. 25 ust. 2 u.g.op., zgodnie z którym wprowadzający, o których mowa w ust. 1, mogą na równych zasadach przystępować do już zawartych porozumień. Po trzecie przedsiębiorca może zostać wykluczony z porozumienia, zgodnie z art. 25 ust. 6 u.g.op., przy czym przepis precyzuje jedynie przesłankę wykluczenia jaką jest niewykonywanie zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia, bez jej uszczegółowienia oraz bez wskazania formy wykluczenia (ex lege lub na mocy oświadczenia jednego z podmiotów będących stroną porozumienia).
Powyższych wątpliwości nie wyklucza również analiza treści porozumień zawieranych przez marszałków poszczególnych województw. Zgodnie z § 1 ust. 2 Porozumienia nr 1/2014 zawartego przez Marszałka Województwa Łódzkiego z Polską Izbą Odzysku i Recyklingu Opakowań [5] „Izba oświadcza, że reprezentuje grupę przedsiębiorców wprowadzających (…), wymienionych w załączniku nr 2 do Porozumienia i w ich imieniu zawiera niniejsze Porozumienie”. Porozumienie w § 1 ust. 5 i 6 zawiera również postanowienia, zgodnie z którymi Izba ma obowiązek poinformować Marszałka raz na kwartał o nowych podmiotach, które przystąpiły do umowy, a także, czy przystąpienie do umowy nowych podmiotów nie wymaga jej aneksowania.
Podobne postanowienia zawierają porozumienie z dnia 22 lipca 2014 r. zawarte pomiędzy Marszałkiem Województwa Śląskiego a Polską Izbą Ekologii [6] („zmiany danych o których mowa w ust. 3 i 4 nie stanowią zmiany Porozumienia i tym samym nie wymagają aneksowania”) i porozumienie z dnia 27 sierpnia 2014 r. zawarte pomiędzy Marszałkiem Województwa Zachodniopomorskiego z Północną Izbą Gospodarczą w Szczecinie [7] („Integralną częścią Porozumienia jest Załącznik (…), który zawiera listę Wprowadzających, którzy przystąpili do Porozumienia (…). Izba informuje Marszałka o zmianach w Załączniku w cyklach kwartalnych (…). Zmiany danych określone w ust. 3 i 4 (…) nie wymagają aneksowania”). Z kolei porozumienie nr 1/2015 z dnia 18 maja 2015 r. zawarte pomiędzy Marszałkiem Województwa Mazowieckiego a Związkiem Pracodawców „Izba Recyklingu i Odzysku” [8] na dzień jego podpisania nie zawierało listy wprowadzających („Integralną częścią Porozumienia jest Lista Wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach, stanowiąca załącznik Nr 1 do Porozumienia. Izba zobowiązuje się do przekazania Marszałkowi uzupełnionego załącznika Nr 1 niezwłocznie po utworzeniu listy Wprowadzających, jednak nie później niż do końca kwartału, w którym zostało zawarte porozumienie”) [9].
Przyjęcie, że wprowadzający jest stroną porozumienia, a organizacja samorządu gospodarczego pełni jedynie rolę pełnomocnika działającego w imieniu i na rachunek przedsiębiorcy rodzi liczne problemy z zakresu:
– legitymacji procesowej czynnej i biernej (zagadnienie możliwości wystąpienia przez wprowadzającego w charakterze powoda, pozwanego lub interwenienta ubocznego),
– środków ochrony prawnej (zagadnienie wyłączności środków ochrony cywilnoprawnej, czy subsydiarnej możliwości wykorzystania środków administracyjnoprawnych),
– wielości podmiotów w ramach jednej ze stron stosunku zobowiązaniowego (zagadnienie charakteru zobowiązania),
– zakresu umocowania organizacji samorządu gospodarczego do reprezentowania wprowadzającego przed marszałkiem województwa śląskiego (zagadnienie przekroczenia zakresu zlecenia,
– prawidłowości umocowania do podejmowania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu).
Powyższe problemy są możliwe do zminimalizowania poprzez przyjęcie koncepcji, zgodnie z którą organizacja samorządu gospodarczego pełni rolę zastępcy pośredniego, a więc działa na cudzy rachunek, jednak we własnym imieniu.
Równe prawa wprowadzających
Zgodnie z art. 25 ust. 2 u.g.op. wprowadzający, o którym mowa w ust. 1, mogą na równych zasadach przystępować do już zawartych porozumień. Podkreślenia jednak wymaga fakt, że wprowadzający może przystąpić do porozumienia tylko i wyłącznie za pośrednictwem organizacji samorządu gospodarczego i to ona, zgodnie z przytaczanymi treściami porozumień, informuje o tym fakcie marszałka, który jedynie go odnotowuje, bez możliwości ingerencji w sam fakt przystąpienia nowego przedsiębiorcy do porozumienia, czy też zweryfikowania treści umowy zawartej pomiędzy wprowadzającym a organizacją. Przystąpienie do porozumienia jest możliwe tylko i wyłącznie pod warunkiem uprzedniego zawarcia umowy cywilnoprawnej pomiędzy przedsiębiorcą a organizacją samorządu gospodarczego, która normuje wzajemne zobowiązania stron i gwarantuje zgłoszenie przedsiębiorcy przez organizację do porozumienia. Treść tej umowy jest znana jedynie organizacji samorządu gospodarczego i przedsiębiorcy i może zawierać postanowienia odnoszące się bezpośrednio do warunków finansowania porozumienia oraz rozwiązania umowy pomiędzy organizacją a przedsiębiorcą, a co za tym idzie wykluczenia przedsiębiorcy z porozumienia.
Pojawia się więc pytanie, czy wymóg z art. 25 ust. 2 u.g.op. dotyczy tylko i wyłącznie postanowień porozumienia, czy również postanowień umowy pomiędzy organizacją a przedsiębiorcą, w zakresie w jakim mogą one rzutować na sytuację prawną przedsiębiorcy w kontekście zawartego porozumienia. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na drugie z postawionych pytań, należy wskazać na brak możliwości weryfikacji przez przedsiębiorcę, jak i marszałka, czy sytuacja prawna przystępującego do porozumienia jest ukształtowana na równych zasadach z pozostałymi przedsiębiorcami.
Wykluczenie z porozumienia
Zgodnie z art. 25 ust. 5 u.g.op. wprowadzający, o którym mowa w ust. 1, podlega wykluczeniu z porozumienia w razie niewykonywania zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia. Brak dostatecznych unormowań w zakresie jednoznacznego określenia stron porozumienia oraz zakresu równości zasad, na których wprowadzający przystępują do porozumienia, potęguje problemy interpretacyjne i tak bardzo niejednoznacznego art. 25 ust. 5 u.g.op. Jak wyżej wskazano ustawodawca nie rozstrzygnął charakteru prawnego wykluczenia z porozumienia, co kazałoby zaprzeczyć wykluczeniu z porozumienia ex lege, w szczególności wobec niezdefiniowania pojęcia niewykonywania zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia.
Należy przyjąć, że przez niewykonywanie zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia rozumie się niewypełnianie przez przedsiębiorcę zobowiązań wynikających z umowy zawartej z organizacją samorządu gospodarczego. Podkreślić jednak należy, że zobowiązania finansowe przedsiębiorcy w stosunku do organizacji samorządu gospodarczego mogą mieć wieloraki charakter i wiązać się bezpośrednio z finansowaniem porozumienia, ale również z opłatami za inne, dodatkowe czynności świadczone przez organizację, z odsetkami za opóźnienie w płatności lub z obowiązkiem zapłaty kar umownych. Zgodnie z art. 451 § 3 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny [10] w braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego. Możliwe jest więc powstanie sporu pomiędzy przedsiębiorcą a organizacją co do samego faktu niewykonywania zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia, w przypadku gdy należność nie będzie dotyczyła stricte finansowania porozumienia, jak i powstanie sporu co do sposobu rozliczenia przez organizację należności wymagalnych z różnych tytułów.
W celu uniknięcia sytuacji spornych konieczne jest więc jednoznaczne określenie w treści porozumienia, które sytuacje rozumiane są jako niewykonywanie zobowiązań finansowych na rzecz porozumienia, a także w jaki sposób następuje wykluczenie przedsiębiorcy z porozumienia. Analiza omówionych powyżej porozumień bezspornie wskazuje na brak takich postanowień umownych.
Dopuszczalny zakres treści porozumienia
Porozumienie zawierane jest pomiędzy organem administracji a podmiotem trzecim. Służy ono wypełnianiu przez adresatów nałożonych na nich obowiązków administracyjnoprawnych, a jego treść jest w istotnej części ukształtowana w art. 25 u.g.op., który ma charakter bezwzględnie wiążący. Mimo niewładczej formy działania jaką jest umowa, najważniejsze postanowienia porozumienia pozostają niezmienne i są bezpośrednio związane z koniecznością wykonania przez podmiot prywatny zadań publicznych. Tym samym, możliwe jest przyjęcie, że porozumienie zawierane przez marszałka z organizacją samorządu gospodarczego ma cechy umowy administracyjnoprawnej wskazywane przez wielu autorów [11].
Do porozumienia, w zakresie ograniczonym przepisami u.g.op., zastosowanie znajdzie zasada swobody umów wyrażona w art. 353(1) k.c. Lapidarna regulacja u.g.op. dotycząca treści porozumienia i brak jego przykładowej wersji przygotowanej przez ustawodawcę [12] powoduje daleko idącą wstrzemięźliwość stron porozumienia odnoszącą się do jego elementów fakultatywnych.
Powyższa okoliczność może przynieść tak negatywne, jak i pozytywne konsekwencje. Z jednej strony może ona gwarantować zawieranie porozumień w wersji syntetycznej i lapidarnej, a równocześnie dostatecznej do ich realizacji. Z drugiej strony ich klarowność może być pozorna wobec omówionych powyżej wątpliwości stanowiących podstawę potencjalnych sporów przed wymiarem sprawiedliwości. Postępowania sądowe, ze względu na nieliczne grono podmiotów będących stronami tego typu umów, nie dostarczą dostatecznej liczby orzeczeń pozwalających na skorygowanie błędnych praktyk. Ponadto obawa przed umieszczeniem w porozumieniu postanowień wykraczających poza dopuszczony przez ustawodawcę zakres może prowadzić do umieszczania takich postanowień umownych w umowach cywilnoprawnych pomiędzy przedsiębiorcą a organizacją odzysku opakowań, które zawsze poprzedzają przystąpienie przedsiębiorcy do porozumienia. To z kolei może czynić iluzoryczną zasadę przystępowania przedsiębiorcy do porozumienia na prawach równych z innymi jego stronami, wyrażoną w art. 25 ust. 2 u.g.op.
Wobec otwartego katalogu postanowień umownych porozumienia (art. 25 ust. 3 u.g.op. zawiera zwrot „w szczególności”) za najistotniejsze należy uznać ewentualne rozwinięcie przez strony umowy warunków kontroli realizacji porozumienia oraz warunków rozwiązania porozumienia.
Odnosząc się do warunków kontroli realizacji porozumienia, kompetencje marszałka województwa określają w szczególności art. 52 i n. u.g.op., a samo porozumienie nie powinno przyznawać marszałkowi jakichkolwiek dalej idących kompetencji poza tymi przyznanymi na gruncie u.g.op., ponieważ mogłoby to prowadzić do naruszenia zasady legalizmu tj. działania organu na podstawie i w granicach przepisów prawa. W przypadku chęci ustalenia przez strony umowy dodatkowych obowiązków nakładanych na przedsiębiorców przystępujących do porozumienia, powinno mieć to miejsce poprzez przyznanie dodatkowych uprawnień kontrolnych organizacji samorządu gospodarczego, nie zaś marszałkowi województwa.
Z kolei postanowienia dotyczące rozwiązania umowy, poza niewyjaśnioną kwestią warunków wykluczenia z porozumienia w przypadku jego niefinansowania, powinny mieć na względzie maksymalne ograniczenie możliwości rozwiązania porozumienia. W szczególności za nieuzasadnione i rodzące liczne problemy należałoby uznać ewentualne umieszczenie w porozumieniu postanowień dotyczących umownego odstąpienia (tj. na podstawie art. 395 § 1 k.c.) od zawartej umowy. Odstąpienie od umowy, które wywiera skutek ex tunc mogłoby rodzić liczne problemy w zakresie ustalenia sposobu obliczenia opłaty produktowej.
Ze względu na nieprecyzyjną regulację dotyczącą wykluczenia z porozumienia w trybie art. 25 ust. 5 u.g.op. należy również unikać ustanawiania kar umownych.
Podsumowanie
Powyższe uwagi stanowią jedynie zarys prawdopodobnych problemów, które mogą powstać w przypadku wzrostu liczby przedsiębiorców, chcących realizować nałożone na nich obowiązki za pośrednictwem organizacji samorządu gospodarczego. Ze względu na potencjalnie wysokie koszty sporów pomiędzy przedsiębiorcami a marszałkiem województwa oraz możliwość nakładania przez organ kar pieniężnych w trybie administracyjnym, niezbędne jest doprecyzowanie treści art. 25 u.g.op. w sposób gwarantujący wprowadzającym produkty w opakowaniach jednoznaczny charakter nałożonych na nich obowiązków i sposobów ich realizacji. W przeciwnym razie, nowa ustawa, która miała na celu usprawnienie funkcjonowania rynku gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, w omawianym zakresie może doprowadzić do utrudnienia przedsiębiorcom realizacji nałożonych na nich obowiązków.
[1] Dz. U. z 2013 r., poz. 888, dalej: u.g.op.
[2] tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1413, dalej: u.op.pr.
[3] Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638 ze zm., dalej: u.op.od.
[4] Druk sejmowy nr 815 z dnia 10 października 2012 r., s. 107.
[5] https://bip.lodzkie.pl/wojewodztwo-lodzkie/oswiadczenia-majatkowe/item/368 (dostęp na dzień 31 sierpnia 2015 r.).
[6] http://bip.slaskie.pl/index.php?grupa=40&id=67579&dzi=&id_menu= (dostęp na dzień 31 sierpnia 2015 r.).
[7] http://www.srodowisko.wzp.pl/aktualnosci/porozumienie-w-sprawie-opakowan-wielomaterialowych (dostęp na dzień 31 sierpnia 2015 r.).
[8] http://www.mazovia.pl/ekologia-i-srodowisko/odpady/porozumienia-dotyczace-odpadow-opakowaniowych/ (dostęp na dzień 31 sierpnia 2015 r.).
[9] Autor artykułu w drodze dostępu do informacji publicznej ustalił, że na dzień dzisiejszy porozumienia nie zostały zawarte przez marszałków województw podkarpackiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, podlaskiego, lubelskiego, lubuskiego, świętokrzyskiego, małopolskiego, opolskiego, warmińsko-mazurskiego i dolnośląskiego. Nie udało się pozyskać informacji czy porozumienie zawarł Marszałek Województwa Pomorskiego. Tym samym analiza treści zawartych porozumień dotyczy tylko i wyłącznie czterech województw: mazowieckiego, śląskiego, zachodniopomorskiego i łódzkiego.
[10] tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121, dalej: k.c.
[11] M. Kania, Umowa o partnerstwie publiczno – prywatnym. Studium administracyjnoprawne, Katowice 2013, s. 137.
[12] Jako przykład dobrej praktyki ustawodawczej w omawianym zakresie można wskazać nieobowiązujące już rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 listopada 1998 r. w sprawie wzorcowego statutu powiatu, Dz. U. z 1998 r. Nr 146, poz. 957.
Źródło obrazu: Wikipedia. Autor: Nicholas. Licencja: CC BY 2.0.