Mediacja jest alternatywnym do postępowania sądowego sposobem rozwiązywania sporu pomiędzy stronami. Postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez mediatora, który posiada specjalne wykształcenie w tym zakresie i jest wpisany na jedną z list mediatorów prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych.
Mediacja
Mediacja cechuje się przede wszystkim tym, iż jest dobrowolna, wobec czego strony mogą zrezygnować z jej prowadzenia w każdym czasie. Ponadto mediacja jest poufna co oznacza, że strony, mediator i inne osoby biorące udział w mediacji nie mogą wykorzystać w postępowaniu sądowym okoliczności, o których dowiedziały się w trakcie mediacji, a powoływanie się na nie przed sądem jest bezskuteczne.
Mediacja może być przeprowadzona we wszystkich sprawach, w których przepisy prawa pozwalają zawrzeć ugodę i jeżeli pozwala na to charakter sprawy. Wobec tego mediacja jest dopuszczalna w sprawach cywilnych, gospodarczych, rodzinnych, karnych i administracyjnych. Ponadto mediacja może zostać przeprowadzona na podstawie umowy stron, jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego. W polskim prawie mediacja uregulowana jest w dziale II rozdziale I Kodeksu Postępowania Cywilnego w art. 183(1) – 185(15) k.p.c.
Mediator
W postępowaniu mediacyjnym strony są wspomagane przez bezstronną i neutralną osobę trzecią – mediatora, który pomaga stronom wypracować zadowalające je porozumienie. Mediacja umożliwia ugodowe zakończenie sporu bez władczej ingerencji sądu obejmującej ocenę stanu faktycznego i prawnego. Dlatego też to przede wszystkim same strony decydują o treści i warunkach zawieranej ugody. Mediator natomiast kieruje postępowaniem i dba o to, by zawarta ugoda nie była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, nie zmierzała do obejścia prawa, była zrozumiała, nie zawierała wewnętrznych sprzeczności i była wykonalna.
Mediator jako osoba bezstronna i neutralna nie ocenia stanowisk, argumentów i dowodów stron, nie narzuca również stronom żadnego z rozwiązań. Jeżeli strony wyrażą na to zgodę, mediator może zaproponować stronom sposoby rozwiązania ich sporu i konkretne propozycje ugodowe (tzw. mediacja ewaluatywna).
Poufność mediacji
Mediacja jest postępowaniem poufnym, wobec czego mediator związany jest tajemnicą i nie może ujawnić okoliczności, o których dowiedział się podczas prowadzenia mediacji. Nie może być również świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w trakcie mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy. To samo dotyczy stron i innych osób, które brały udział w mediacji, co jest szczególnie ważne w sprawach gospodarczych, w szczególności spraw dotyczących prawa własności przemysłowej, własności intelektualnej lub jakichkolwiek informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Jak przebiega mediacja
Mediacja może być przeprowadzona w trakcie postępowania sądowego, jak i bez konieczności wszczynania sporu sądowego, na podstawie umowy stron o przeprowadzenie mediacji.
Omawiając mediację sądową wyjaśnić należy, iż na podstawie Ustawy z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz. U. z 2015 r. poz. 1595), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. znowelizowano m.in. przepisy postępowania cywilnego i aktualnie skierowanie sprawy do mediacji jest możliwe na każdym etapie postępowania sądowego.
Przepis art. 10 k.p.c. stanowi, że w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji, natomiast art. 183(8) § 1 k.p.c. określa, że sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania. Wobec tego strony postępowania sądowego mogą przystąpić do mediowania również po przeprowadzeniu przez sąd posiedzenia czy rozprawy, co uprawnia strony do zgłoszenia wniosku o przeprowadzenie mediacji np. już po przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Na podstawie nowelizacji strony mogą również przeprowadzić mediację w ramach tego samego postępowania więcej niż jeden raz. Jeżeli pierwsza mediacja nie zakończyła się ugodą i sąd dalej prowadzi postępowanie, można ponownie skierować sprawę do mediacji, jeżeli będzie to sprzyjało ugodowemu załatwieniu sprawy, a nie jedynie przedłużeniu postępowania.
Wyznaczenie mediatora, termin mediacji
Sąd wyznacza mediatora z listy mediatorów prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego. Nie ma jednak przeszkód by strony wskazały mediatora, do którego ma trafić dana sprawa.
Sąd kierując strony do mediacji, wyznacza w postanowieniu czas jej trwania do trzech miesięcy, wobec czego termin ten może być również miesięczny lub dwumiesięczny. Na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów sąd może przedłużyć termin mediacji, jeżeli będzie to sprzyjać zawarciu ugody.
Mediator po otrzymaniu postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji powinien niezwłocznie zaprosić strony na posiedzenie mediacyjne, które odbywa się we wskazanym przez mediatora miejscu, chyba że strony wyrażą zgodę na przeprowadzenie mediacji bez posiedzenia mediacyjnego. Z postępowania mediacyjnego mediator sporządza protokół, a jeżeli strony dojdą do porozumienia, to również ugodę, która jest przez strony podpisywana i następnie przesyłana do sądu.
Charakter ugody zawartej przed mediatorem
Sąd niezwłocznie przeprowadza postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia ugody, a jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, np. dotyczy zapłaty, to sąd nada jej również klauzulę wykonalności. Co istotne, ugoda zawarta przed mediatorem, która została zatwierdzona przez sąd ma moc prawną ugody zawartej przed sądem i jest pełnoprawnym tytułem egzekucyjnym, co oznacza, że jeżeli strona ugody nie wywiązuje się z jej postanowień, to przeciwna strona może na podstawie ugody opatrzonej klauzulą wykonalności wszcząć postępowanie egzekucyjne u komornika.
Prawomocna ugoda ma powagę rzeczy ugodzonej co oznacza, że strona nie może ponownie w tej samej sprawie wystąpić do sądu. Zatwierdzona przez sąd ugoda zawarta przed mediatorem może być również tytułem egzekucyjnym za granicą, po uprzednim zaopatrzeniu jej przez właściwy sąd zagraniczny w klauzulę wykonalności.
Kodeks postępowania cywilnego
Art. 183(15) § 1 Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności jest tytułem wykonawczym.
Mediacja na podstawie umowy
W przypadku mediacji wszczętej na podstawie umowy stron, zastosowanie mają powyższe zasady, oczywiście z tą różnicą, że to strony same udają się do mediatora, a nie kieruje je sąd. W przypadku zawarcia ugody, mediator przesyła ugodę do sądu wraz z wnioskiem stron o zatwierdzenie ugody. Ugoda taka wywiera wszystkie wyżej wymienione skutki prawne.
Umowny zapis o mediację jest dobrym rozwiązaniem przede wszystkim dla przedsiębiorców, ponieważ pozwany przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy może zgłosić zarzut związany z zawarciem przez strony umowy o mediację przed wszczęciem postępowania sądowego i w takim przypadku sąd będzie obowiązany skierować strony do mediacji zgodnie z art. 202(1) k.p.c.
Kodeks postępowania cywilnego
Art. 202(1) k.p.c. Jeżeli strony przed wszczęciem postępowania sądowego zawarły umowę o mediację, sąd kieruje strony do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
W przypadku zawarcia przez strony ugody przed mediatorem, która zostanie zatwierdzona przez sąd, postępowanie sądowe zostaje umorzone, czyli sprawa sądowa jest zakończona.
Koszty mediacji
Koszty mediacji to jeden z największych plusów, przemawiający za jej stosowaniem, ponieważ mediacja jest nie tylko szybsza, ale również tańsza niż postępowanie sądowe.
W przypadku mediacji umownej, strony same ustalają wysokość wynagrodzenia z mediatorem, który najczęściej posiada cennik usług i stawek do konkretnego rodzaju sprawy i czasu mediacji. Co istotne, na podstawie nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. nr 167, poz. 1398 z późn. zm.) wniosek o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację jest wolny od opłaty sądowej, która przed nowelizacją wynosiła 50 zł. Wobec tego koszt mediacji umownej ogranicza się wyłącznie do kosztów wynagrodzenia mediatora.
W przypadku mediacji skierowanej przez sąd zastosowanie ma Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2016, poz. 921), na podstawie którego w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2.000 złotych za całość postępowania mediacyjnego.
W sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi za pierwsze posiedzenie 150 złotych, a za każde kolejne 100 złotych, łącznie nie więcej niż 450 złotych. Ponadto mediatorowi przysługuje zwrot niezbędnych wydatków poniesionych w związku z przeprowadzeniem mediacji, takich jak przejazdy, koszty wynajęcia pomieszczenia do przeprowadzenia mediacji czy koszty korespondencji.
Zgodnie z nowelizacją przepisów obowiązującą od 1 stycznia 2016 r. i przepisem art. 98(1) k.p.c. koszty mediacji prowadzonej na zlecenie sądu zalicza się do kosztów procesu, co skutkuje tym, iż koszt mediacji jest początkowo regulowany przez sąd ze środków Skarbu Państwa (art. 83 ust. 1 w zw. z art. 93 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), natomiast, jeżeli strony nie zawrą ugody, to w orzeczeniu kończącym postępowanie sąd obciąży tymi kosztami stronę, która przegrała proces. Jeżeli strony zawarły jednak ugodę, to koszty mediacji znosi się wzajemnie (art. 104(1) k.p.c.), chyba że strony inaczej postanowią w ugodzie mediacyjnej, tzn. że koszty te strony mogą podzielić np. procentowo, bądź koszty ureguluje w całości jedna ze stron. Wzajemne zniesienie kosztów oznacza, że każda ze stron ponosi koszty stosownie do swojego udziału w sprawie, co zostanie rozliczone przez sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie sądowe.
Ponadto jeżeli strony zawrą ugodę po rozpoczęciu rozprawy, to sąd z urzędu zwróci ¾ uiszczonej opłaty od pisma stronie, która dokonała opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w I instancji (np. pozew o zapłatę) lub złożyła zarzuty od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym (art. 79 ust. 1 pkt. 2a u.k.s.c.). Oznacza to, że jeżeli powód uiścił wpis sądowy w wysokości np. 1.000 zł., to po zawarciu ugody i zatwierdzeniu jej przez sąd otrzyma zwrot 750 zł.
Podsumowanie
Ustawodawca ustawą z dnia 10 września 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1595) nowelizującą k.p.c., która weszła w życie dnia 1 stycznia 2016 r. wprowadził dodatkowy wymóg formalny, by w treści pozwu złożonego do sądu powód wskazał, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia (art. 187 § 1 pkt. 3 k.p.c.). Powyższa regulacja pokazuje, że ustawodawca widzi coraz większy potencjał i możliwości, jakie daje mediacja, dlatego też rozszerza wachlarz przepisów regulujących jej stosowanie, by mogła się ona stać realną alternatywą dla postępowania sądowego, które generuje wyższe koszty, trwa dłużej i często niepotrzebnie eskaluje konflikt powstały między stronami. Dlatego też warto korzystać z mediacji, ponieważ każda ugoda jest lepsza od wyroku sądowego.
Źródło obrazu. Pixabay.com. Domena publiczna