Rękojmia, zasady odpowiedzialności sprzedawcy

Jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów prawnych umożliwiających kupującemu podnoszenie roszczeń wobec sprzedawcy z powodu wad nabytego towaru są przepisy dotyczące rękojmi. Rękojmia dotyczy nie tylko umów sprzedaży, ale ma również zastosowanie w przypadku wad wykonanego dzieła (np. wadliwej naprawy zegarka, remontu pomieszczenia itp.).

Rękojmia

Rękojmia została unormowana w art. 556 i n. Kodeksu cywilnego. W zakresie umów zawartych przed dniem 25.12.2014 r., uprawnienia kupujących wynikają również z Ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, przy czym dotyczą one roszczeń z tytułu niezgodności towaru z umową, które stanowią odpowiednik rękojmi. W pierwszej kolejności należy przyjrzeć się przepisom dotyczącym rękojmi, ponieważ to one zazwyczaj znajdują zastosowanie.

Kodeks cywilny

Art. 556. Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia).

Art. 556[1]. § 1. Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:
1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego (…);
3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym. (…)
§ 2. Jeżeli kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej, oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.
§ 3. Rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.

Wada prawna, wada fizyczna

Roszczenia z tytułu wad prawnych rzeczy stanowią rzadkość. Wada prawna rzeczy oznacza, że rzecz należy do osoby trzeciej lub jest obciążona prawem na rzecz osoby trzeciej (tzn. osoby innej niż sprzedawca i kupujący).

Wada fizyczna polega na niezgodności towaru z umową tj. z zapewnieniami ze strony sprzedawcy lub prezentowanymi przez niego parametrami, katalogami, czy wzornikami opisującymi towar. Przykładowy katalog niezgodności rzeczy z umową określa art. 556(1) k.c. Jest to katalog otwarty na co jednoznacznie wskazuje zwrot „w szczególności”.

Przesłanki odpowiedzialności sprzedawcy

Dwie najistotniejsze przesłanki determinujące odpowiedzialność sprzedawcy to stan wiedzy kupującego w momencie zawierania umowy i moment powstania wady.

Sprzedawca nie odpowiada za wadę, jeżeli kupujący o niej wiedział w momencie zawierania umowy. Jeśli przedmiotem sprzedaży był towar z ekspozycji i sprzedawca poinformował kupującego, że towar ma obtarcia lub pęknięcia, to nie sposób uznać, aby takie wady mogły być podstawą do podnoszenia roszczeń z tytułu rękojmi.

Wada lub jej przyczyna muszą istnieć w towarze w momencie sprzedaży. Zbyt szybkie zużycie się butów lub zatarcie się silnika może być podstawą odpowiedzialności sprzedawcy, o ile okaże się, że wynikało to z przyczyny istniejącej w momencie sprzedaży np. wady materiałowej lub montażowej.

Kodeks cywilny

Art. 557. § 1. Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. (…)

Art. 559. Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.

Rzeczy używane

Rękojmia dotyczy również rzeczy używanych. W ich przypadku sprzedawca nie odpowiada za wady będące efektem zwykłej prawidłowej eksploatacji rzeczy. Nie sposób bowiem uznać, aby mógł odpowiadać za ich normalne zużycie stosowne do wieku. Wyjątkiem jest sytuacja, w której sprzedawca składał odmienne zapewnienia co do stanu towaru, czyli np. zapewniał o wymianie rozrządu w 10-letnim samochodzie, podczas gdy wymiana nie była dokonana. Mimo iż wymiana rozrządu stanowi naprawę konieczną do wykonania w przypadku starszego pojazdu, to odpowiedzialność sprzedawcy, wobec odmiennych zapewnień, może wynikać z art. 556(1) § 1 pkt 2) k.c.

Uprawnienia kupującego

Kupujący może skorzystać z żądania obniżenia ceny, żądania naprawy, żądania wymiany lub z uprawnienia do odstąpienia od umowy. Realizacja uprawnień z tytułu rękojmi powinna być starannie przemyślana i skonsultowana z prawnikiem, ponieważ zmiana realizowanego uprawnienia może nie być możliwa.

Kodeks cywilny

Art. 560. § 1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.
§ 2. Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.
§ 3. Obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady.
§ 4. Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.

Art. 561. § 1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady.
§ 2. Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.
§ 3. Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.

Realizacja uprawnień

Warto pamiętać, że kupujący powinien jak najszybciej zawiadomić sprzedawcę o wadzie, ale nie musi równocześnie od razu określać uprawnienia, które chce realizować. W większości przypadków kupujący nie ma obowiązku zawiadamiać o wadzie w określonym terminie. Jedynie przy umowie zawartej pomiędzy dwójką przedsiębiorców, zawiadomienie o wadzie musi nastąpić niezwłocznie.

Sprzedawca nie może narzucić kupującemu, które uprawnienie ma zostać zrealizowane. Rękojmia pozwala jednak sprzedawcy ubezskutecznić uprawnienia realizowane przez kupującego na zasadach wskazanych w art. 560 § 1 k.c. i art. 561 § 3 k.c.

Przykładowo jeśli kupujący złoży żądanie obniżenia ceny lub oświadczenie o odstąpieniu od zawartej umowy to sprzedawca może tych oświadczeń nie uznać pod warunkiem, że niezwłocznie wadę usunie lub wymieni wadliwą rzecz. Sprzedawca nie dysponuje jednak taką możliwością, jeśli przedmiot umowy był już wcześniej wymieniany lub naprawiany z tytułu rękojmi.

Korzyści dla konsumenta

Rękojmia kształtuje uprawnienia konsumenta w sposób znacznie korzystniejszy, niż w pozostałych dwóch przypadkach tj. umów zawieranych pomiędzy dwójką przedsiębiorców lub pomiędzy dwójką osób nieprowadzących działalności gospodarczej.

W przypadku konsumenta przyjmuje się wzruszalne domniemanie istnienia wady w momencie sprzedaży (art. 556(2) k.c.) oraz niewzruszalne domniemanie uznania roszczenia przez przedsiębiorcę (art. 561(5) k.c.), jeśli ten uchybi 14-dniowemu terminowi na ustosunkowanie się do żądania obniżenia ceny, żądania wymiany lub żądania naprawy towaru. Nie dotyczy to odstąpienia od umowy. Podkreślenia wymaga fakt, że ustosunkowania się wymaga jedynie oświadczenie obejmujące jedno z trzech ww. żądań, a nie np. pismo z zawiadomieniem o wadzie niezawierające poprawnie sformułowanego roszczenia konsumenta.

Rękojmia w przypadku konsumenta nie może zostać wyłączona (art. 558 k.c.). Również czas, w którym można podnosić roszczenia jest dłuższy niż w przypadku pozostałych kupujących. Terminy na podnoszenie roszczeń zostaną omówione w kolejnym artykule, ze względu na obszerność zagadnienia.

Kodeks cywilny

Art. 556(2). Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego.

Art. 561(5). Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie czternastu dni, uważa się, że żądanie to uznał za uzasadnione.

Art. 558. § 1. Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych.
§ 2. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.

Wzory dokumentów

W dziale Wzory umów, pism, poradniki, przygotowane są wzory dokumentów wykorzystywanych przy realizacji roszczeń z tytułu rękojmi. Ich wysłanie powinno być każdorazowo skonsultowane z prawnikiem.

Podsumowanie

W artykule opisano wyłącznie wycinek zagadnień dotyczących okresu rękojmi i możliwych do realizacji roszczeń. Jeśli interesują Cię różnice pomiędzy rękojmią a gwarancją, więcej informacji znajdziesz w tym artykule.

Ogólne omówienie wszystkich uprawnień kupującego przy zawieraniu umowy przez Internet (nie tylko z tytułu rękojmi) znajdziesz w tym artykule. Prawo do zwrotu towaru w terminie 14 dni bez podania przyczyny opisano tutaj. Może również zainteresować Cię artykuł o terminach odpowiedzi na reklamację obowiązujących sprzedawcę: 14-dniowym terminie przy rękojmi oraz 30-dniowym terminie w pozostałych przypadkach.

Źródło obrazu: Pixabay. Domena publiczna.